AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİNE BAŞVURURKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru, tüm ulusal iç hukuk yollarının tüketilmesinin ardından (https://www.echr.coe.int/Pages/home.aspx?p=applicants/tur&c=) sitesinde bulunan başvuru formunun usulüne uygun ve eksiksiz şekilde doldurulması ve aşağıda belirtilen adrese PTT yoluyla iadeli taahhütlü olarak gönderilmesi akabinde yapılmış sayılmaktadır. Başvurunuz ücretsiz olarak incelenecektir. Yani bireysel başvuruda bulunmak için herhangi bir harç, ücret ödenmesine gerek bulunmamaktadır.

 The Registrar
European Court of Human Rights
Council of Europe
67075 Strasbourg cedex
FRANCE

Mahkemece, başvurunuzun eksiksiz olarak yapıldığı tespit edilir ise, başvurunuzun alındığına dair size geri dönüş yapılacaktır. Başvurunuz işleme alındıktan sonra sırayla inceleme yapılacaktır. Mahkemenin iş yükü oldukça fazla olup, inceleme süresi için net bir zaman dilimi belirtmek mümkün değildir.
AİHM’de yargılama usulü ilke olarak yazılıdır, mahkemenin başvurunuz ile aldığı tüm kararlardan yazılı olarak haberdar edileceksiniz. AİHM, başvurunuzu öncelikle “kabul edilebilirlik kriterleri” yönünden inceleyecektir. İleri sürülen şikayetlerin kabul edilemez olduğuna karar verilir ise, bu konudaki karar kesindir, bu karara karşı itiraz hakkınız bulunmamaktadır.
Eğer şikayetlerinizin/başvurunuzun “kabul edilebilir” olduğuna karar verilir ise, mahkemece (siz ve devlet) dostane çözüme varma konusunda teşvik edileceksiniz. Bir nevi arabuluculuk aşaması gibi düşünebilir. Burada aleyhine başvuruda bulunulan devlet tarafından parasal bir karşılık teklif edilebilir. Eğer geçerli bir sebebiniz yok ise veyahut gerekçesiz olarak dostane çözümü reddederseniz. Mahkeme, hükümetin sözleşmenin ihlal edildiğine dair beyanından ve yeterli tazmin sağlanacağına ilişkin taahhüdünden sonra başvurunuzu kayıttan düşürebilir.
En nihayetinde haklı gerekçeler ile dostane bir çözüme varılamama durumunda ise, mahkeme başvurunun esas incelemesini tamamlayarak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ihlal edilip edilmediğine karar verecektir. Mahkeme bir ihlal tespit ederse, bazı zararlarınızın telafisi amacıyla (talebiniz var ise) parasal bir karşılık/tazminata hükmedebilir. Başvurunun reddi halinde ise herhangi bir yargılama giderine, vekalet ücretine hükmedilmeyecektir. Sadece yaptığınız masraflar üzerinize kalmış olacaktır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, başvuruları oldukça şekilci ve detaylı olarak incelemektedir. Bu sebeple başvuruların %90‘nı doğrudan reddedilmektedir. Başvurunun bir avukat aracılığı ile yapılması hak kaybının önlenmesi bakımından oldukça önemlidir. Keza, başvurunuzun ilk aşamasında bir avukata ihtiyaç duymasınız dahi, başvurunuzun hükümete bildirilmesinden sonraki süreçte muhakkak bir avukata ihtiyaç duyulacaktır.

A. BAŞVURUNUZ KABUL EDİLEBİLİRLİK KRİTERLERİNE UYGUN OLMALIDIR.
Şikâyetleriniz, Sözleşme ve Protokollerle güvence altına alınmış olan bir veya birden fazla temel hakkın ihlaline ilişkin olmalıdır.
Şikâyetleriniz, Sözleşme’ye ve/veya ilgili Protokole taraf olan bir devlete karşı yapılmış olmalıdır.
Şikâyetleriniz, bir kamu makamının (yasama organı, idari bir makam, mahkeme vb.) sorumluluk alanına giren işlemlere ilişkin olmalıdır. Mahkeme, özel kişi veya kuruluşlara karşı yapılan şikâyetleri değerlendirmeyecektir.

Şikâyetleriniz, ilgili devletin Sözleşme’yi veya söz konusu Protokolü onadığı tarihten sonra gerçekleşen eylem ve olaylara ilişkin olmalıdır.

Temel bir hakkın ihlalinden şahsen ve doğrudan etkilenmiş olmanız gerekmektedir. (“mağdur sıfatı” na sahip olmalısınız)

Başvurunuza konu olan şikâyetlerinize çözüm getirilmesi amacıyla, iç hukuk sisteminde şikâyetlerinizi dile getirmiş olmalısınız. (“iç hukuk yollarının tüketilmesi gerekmektedir”)

Usulüne uygun ve eksiksiz hazırlanmış başvurunuz, iç hukuktaki en yüksek yetkili yargı organı kararının verildiği tarihten itibaren dört ay içinde Mahkeme’ye sunulmuş olmalıdır.

• İç hukuk yollarının tüketilme hususunda nihai karara uyap üzerinden tıkladığınız tarih önemlidir. Log kayıtlarından bu durum tespit edilebilir. TEBLİĞ TARİHİ =ÖĞRENME TARİHİDİR. Başvuru formunuz, gerekli tüm bilgi ve belgelerle birlikte dört aylık sürenin son gününden önce Mahkeme’ye gönderilmek üzere postaya verilmiş olmalıdır. Başvuru aşamasında eksik bilgi ve belge bulunması durumunda yine bu dört aylık süre içerisinde eksiklikleri tamamlamanız gerekmektedir. Eksiksiz yapılmayan başvuru 4 aylık süresi kesmeyecek/durdurmayacaktır. Dolayısı ile nihai karardan sonra gecikmeksizin başvuru yapılmasında fayda vardır.
• Başvurunuzun, Formun Mahkemeye Gönderildiği Tarihte Yapılmış Olduğu Kabul Edilmekte ve Posta Damgasındaki Tarih, Başvuru Tarihi Sayılmaktadır.
Şikâyetleriniz İHAM veya başka bir uluslararası makam tarafından incelenmemiş olmalıdır. Yani, aynı şikayetlerle derdest bir başvuru ya da uluslararası bir çözüm merkezine yapılmış bir başvuru olmamalıdır.

B. BAŞVURU FORMUNUN DOLDURULMASINA İLİŞKİN KRİTERLERE DİKKAT EDİLMELİDİR.

1. Başvuru esnasında güncel ve resmi başvuru formu kullanılmalıdır. Başvuru formunun her sayfasının imzalanmasına gerek yoktur, ilgili kutucukların imzalanması yeterlidir.

2. Başvuru formu, internet ortamında eksiksiz, açık ve öz ifadelerle doldurulmalıdır.

3. Başvuru formunu doldururken sembol ve (TC, m., vs., vb. cum.) gibi kısaltma kullanılmamalıdır.

4. Başvurunuz ücretsiz olarak incelenecektir. Herhangi bir ücret, harç yatırılmamaktadır. Sadece posta, çeviri vs. masraflarınız çıkabilir. Bu kapsamdaki masraflarınızı başvurunun ilerleyen aşamalarında maddi zarar/masraf/gider kapsamında mahkemeden isteyebilirsiniz.

5. Mahkemenin resmi dilleri İngilizce ve Fransızcadır, başvuru formunu doldururken ilk aşamada Sözleşmeyi imzalamış devletlerin resmi dillerinden biri kullanılabilir. Sonraki aşamalarda İngilizce veya Fransızca olarak devam edecektir.

6. Başvuru formunda şikâyetlerinizi destekleyici tüm belgeleri eklemelisiniz. Yani bahsettiğiniz tüm mahkeme kararlarını ve bu kararlara karşı yaptığınız hukuki hamlelere dair belgeleri muhakkak eklemelisiniz. Eklediğiniz belgeleri (başvuru formunda yer alan liste bölümünde) listeleyeceğiniz kısımda tek tek belirtiniz. Ayrıca belirttiğiniz her belgeyi başvuru formundan sonra gelmek üzere numaralandırınız. (Örnek, ilk derece mahkemesi kararı 1-3 sayfa arasında.) Belgelerin üzerini numaralandırma dışında çizmeyiniz ve belgeleri birbirine zımbalamayınız. Sunulan belgelerin “aslı gibidir” yapılmasına gerek yoktur.

7. Başvuru formunda gerçek/tüzel kişi/temsilci vs. bulunup bulunmamasına göre somut olay özelinde ilgili kutucuklar doldurulmalıdır. Tüzel kişi olarak form dolduruluyor ise mutlaka tüzel kişi organ yöneticisinin adı da yazılmalıdır.

8. Birden fazla başvurucu varsa, her biri için eksiksiz bilgileri içeren ayrı bir başvuru formu doldurulmalıdır. Şikâyetlere ilişkin belgeler her bireysel başvurucunun formuna ayrı ayrı eklenmelidir. Birden fazla başvurucu olması halinde, başvuruculara sıra numarası verilmelidir. “Başvuru 1, Başvurucu 2” gibi.

9. Başvurucu adına temsilcisi başvuru yapıyor ise mutlaka başvurucunun ayrı adres ve iletişim bilgisi girmelidir. Sadece temsilciye ait bilgilerin girilmesi red sebebidir.

10. Başvuru formunda hem başvurucunun hem de varsa temsilcisinin ıslak imzası aranır. Başvurucu ve temsilci imzasının aynı elin ürünü olmaması gerekmektedir. Başvurucunun ıslak imzasının olmaması red sebebidir.

11. Başvuru formuna (varsa) vekâletname ve başvurucunun kimlik fotokopisi de eklenmelidir.

12. Başvurunun, aleyhine yöneltildiği devlete veya devletlere ait kutuları işaretlenmelidir. Boş bırakılamaz. Aksi red sebebidir.

13. Cinsiyet kutucuğu işaretlenmelidir, boş bırakılamaz. Aksi red sebebidir.

14. Başvuru formunda belirtilmesi gereken tarih, gerçek kişi başvurucunun veya temsilcisinin belgeyi imzaladığı tarihtir.

15. Genel bir kural olarak, başvurunuzda verdiğiniz bilgi ve sunmuş olduğunuz belgeler, başvurucu ve üçüncü şahıslar hakkında verdiğiniz bilgiler de dâhil olmak üzere, kamuya açık olacaktır. Eğer kimliğinizin gizli tutulmasını istiyorsanız başvuru formunda bulunan “açıklamalar” bölümüne bunu belirtebilirsiniz.

16. Başvuru formu yetersiz gelir ise, başvurunuza ek belge ekleyebilirsiniz.

• Eğer gerekli ise ek bilgi ve açıklamalar içeren ayrı bir belge başvuru formuna ek olarak sunulabilir. Ek bilgi ve açıklamaları içeren bu ek belge, toplam 20 sayfayı geçmemelidir -Başvuruya ilişkin karar ve belgeler bu 20 sayfalık sınırın dışındadır. Ancak bu, başvurunun konusuna ilişkin açıklamalarınıza başvuru formu üzerinde başlayıp bu açıklamalar 20 sayfa olana kadar devam edebileceğiniz anlamına gelmemelidir. Söz konusu 20 sayfa ancak, formun ilgili sayfalarında özlü bir şekilde belirtilmesi gereken olayların, şikayetlerin ve kabul edilebilirlik kriterlerine uygunluğun anlatımına ek olmalıdır. Sunulacak ekte yeni şikâyetlere yer verilemez; sunulan ek sadece başvuru formunda halihazırda belirtilmiş şikayetlerin geliştirilmesi amacıyla kullanılabilir. Ek belge ile ilgili açıklamalara Başvuru Formunun Doldurulmasına İlişkin Bilgi Notundan Ulaşabilirsiniz. https://www.echr.coe.int/)

17. Maddi ve manevi tazminat talebinde bulunuyor iseniz, bunu mutlaka başvuru formunda belirtmeniz gerekmektedir. (Adil tazmin talebi) Nitekim başvurucu tarafından tazminat talebinde bulunulmaz ise mahkemenin re’sen tazminata hükmetmesi mümkün değildir.

18. Unutulmamalıdır ki, AİHM’in ulusal mahkeme kararlarını değiştirme, kaldırma, bozma onama vs. yetkisi bulunmamaktadır. AİHM, temyiz merci gibi görülmemelidir.

19. Ayrıca AİHM’de, Anayasa Mahkemesi’nde olduğu gibi geçici tedbir talebi usulü bulunmamaktadır. Sadece ciddi ve hayati bir tehlike altında iseniz bilhassa işkence ve sınır dışı edilme durumlarında tedbir kararı verilmektedir. Bunların dışında kalan diğer tedbir talepleri reddedilmektedir. AHİM’de Kabul Edilebilirlik ve Esas Birlikte İncelendiğinden Bu Konular Haricinde Talep Edilen Tedbir Talepleri Başvurunuzun Doğrudan Reddi ile Sonuçlanabilmektedir. Dikkat edilmelidir. Tedbir talebinde bulunulması durumu ise aşağıda detaylı olarak incelenecektir.

C. BAŞVURU FORMUNDA YER ALAN BÖLÜMLERE İLİŞKİN AÇIKLAMALARA DİKKAT EDİLMELİDİR.

1. “E. Olayların Anlatımı Bölümü”; Bu alanın doldurulması zorunlu olup, davaların özeti niteliğinde bir alandır. Mahkemelerin hangi kararları hangi gerekçeler ile verdiğine dair anlatımlarda bulunulmalıdır. Anlatımlarınızda açık ve özlü ifadeler kullanınız. Kesin tarihler belirtiniz. Olayları kronolojik olarak, meydana geliş sırasına göre belirtiniz. Şikâyetleriniz, birden fazla konuya ilişkin ise (örneğin farklı davalar söz konusu ise), her bir konuyu ayrı ayrı açıklayınız. Bu bölümde (varsa) maddi ve manevi adil tazmin talebinizin mevcut olduğundan bahsedebilirsiniz. Ancak maddi ve manevi tazminat miktarlarını belirtmek zorunda değilsiniz, sadece adil tazmin talebinizin mevcut olduğundan bahsedebilirsiniz. Adil tazmin talebine ilişkin açıklamalara aşağıda detaylı olarak yer verilecektir.

2. F. Başvurucu tarafından iddia edilen Sözleşme ve/veya Protokol ihlallerine ve iddiaların dayanaklarına dair açıklama”; Öne sürdüğünüz her bir şikâyet için, Sözleşme veya Protokollerin hangi maddelerinin, nasıl ihlal edildiğini açık ve özet olarak belirtiniz. Şikâyetinizin, Sözleşme’nin hangi hükümlerine dayandığını ve ifade ettiğiniz olayların neden bu hükümlerin ihlâline sebep olduğunu belirtmelisiniz. Bu türde açıklamalar, her bir şikâyetiniz için ayrı ayrı yapılmalıdır. Ayrıca ihlallere yönelik emsal kararları da bu bölümde ekleyebilirsiniz.

Örnek;
Madde 5 § 1(Özgürlük ve güvenlik hakkı) >>>>>>>> “gerekçesiz ve hukuka aykırı tutuklama sebebiyle müvekkilin özgürlük ve güvenlik hakkı ihlal edilmiştir.”

3. “G. Sözleşme’nin 35. maddesi, 1. paragrafı uyarınca belirlenen kabuledilebilirlik kriterlerine uygunluk (İç hukuk yollarının tüketilmesi ve dört ay kuralı ile ilgili açıklamalar” ; Bu bölümde, Mahkeme’nin uluslararası yetkisine başvurmadan önce, ulusal makamlara, iddia edilen sözleşme ihlallerini önleme veya düzeltme imkânı vermiş olduğunuzu göstermeniz gerekmektedir. Diğer bir deyişle, ilgili ülkede kullanılabilir tüm iç hukuk yollarını tüketmiş olduğunuzu, başvurulan kanun yollarını, mahkeme kararlarını ve bu kararlara karşı başvurduğunuz yolları ÖZET VE NET şekilde göstermelisiniz. Zira bu kısım, mahkemece ilk bakılan bölümdür. Mahkemece iç hukuk yollarının tüketilip tüketilmediğine bu bölüm incelenerek karar verilir. Bu bölümde, Sözleşme veya Protokoller kapsamında dile getirdiğiniz her şikâyetiniz için aşağıdaki bilgileri vermelisiniz:

• Nihai kararın kesin tarihi, kararı veren mahkemenin adı ve kararın niteliği;
• Nihai karara kadar olan süreçte, alt mahkemelerce veya diğer mercilerce verilmiş kararların tarihleri;
• İç hukuktaki dava dosya numarası.
• Muhakkak nihai kararın tarafınızca öğrenildiğini gösteren tebliğ belgesi. Bu belge 4 aylık sürenin tespiti için oldukça önemlidir.

D. ADİL TAZMİN TALEPLERİ
Adil tazmin taleplerinin sunulması hk;
Adil tazmin taleplerinin sunulmasına dair süre ve diğer şekli şartlar Mahkeme İç Tüzüğü’nün 60.maddesinde öngörülmüştür. Konuyla ilgili kısım şöyledir:
“1. Mahkeme’nin başvurucunun Sözleşme ile güvence altına alınmış haklarının ihlal edildiğine karar vermesi durumunda, Sözleşme’nin 41. Maddesine dayanarak adil tazmin talebinde bulunmak isteyen başvurucu, bu mealde belirli bir talepte bulunmalıdır.
2.Başvurucu, Daire Başkanı tarafından aksi talimat verilmediği sürece, bütün taleplerini, davanın esasına dair görüşlerini sunması için belirlenen süre içerisinde, destekleyici belgeler ile birlikte ayrıntılı bir döküm halinde sunmak zorundadır.
3.Daire, önceki paragraflarda belirtilen gereklere uyulmadığı takdirde, başvurucunun, taleplerini tamamıyla veya kısmen reddedebilir…”
Hal böyle iken mahkemece, başvuru formunda adil tazmin talebinin mevut olduğuna dair bir özel bir talep aranmaktadır.
Başvuru formunda ilk aşamada tazminatın miktarını, banka bilgisi vs. dayanak belgeleri eklemenize gerek yoktur. Başvurunuzun kabul edilebilir olduğuna karar verildiğince, mahkemece esas hakkında görüşlerinizi “6 hafta içerisinde” bildirmek üzere “davet” edileceksiniz. Bu davete binaen tazminat taleplerinizi yinelemeniz ve detaylandırmanız gerekmektedir. Mahkeme, başvuru formunda belirtilmiş olan ama yargılamanın bu aşamasında tekrar sunulmamış olan veya verilen sürenin dışında sunulmuş olan talepleri reddedilecektir. Dolayısıyla, Mahkeme belirli taleplerin uygun belgelere dayalı kanıtlarla desteklenmesini şart koşmaktadır. Aksi takdirde, Mahkeme, hiçbir tazminata hükmetmeyebilir.
Bu davete binaen (var ise);
a) Maddi zararınız/gelir kaybınız, miktarı ve dayanak belgesi (tutukluluk halinde eski maaş bordroları olabilir)
b) Manevi zarar, miktarı var ise destekleyici belgesi,
c) Masraf ve giderler (SEYAHAT, KIRTASİYE, POSTA, AVUKATLIK ÜCRETİ GİBİ) Mahkeme, kanıt olarak ayrıntılı fatura veya gider belgelerini gerekli görmektedir.
d) Tazminatların hangi banka adresine, kime ödeneceğini, doğrudan temsilcinin hesabına ödenmesinin talep edilmesi halinde “başvurucunun bu yönde beyanını içerir belge”.
e) Tazminat miktarları kural olarak “euro” olarak talep edilmektedir.
Ayrıca, Mahkeme, tazminatın ödeme tarihine resen karar verir ve ilke olarak bu tarih, Mahkeme kararının kesinleştiği ve bağlayıcı hale geldiği tarihten 3 ay sonrasıdır.
Adalet Bakanlığı 3 ay sonra başvurucu ile iletişime geçmektedir. Tazminat her türlü vergi ve kesintiden muaf olarak ödenmektedir. Bu süresinin aşılması durumunda Mahkeme, temerrüt faizinin uygulanmasına hükmedecektir. Genel olarak Mahkeme, ödeme süresinin aşıldığı tarihten itibaren ödeme gününe kadar geçen zaman için, Avrupa Merkez Bankası’nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı faiz oranına üç puanlık bir artış eklemek suretiyle elde edilecek oranın gecikme faizi olarak uygulanmasına karar verecektir.
E. GEÇİCİ TEDBİR TALEPLERİ
Diğer uluslararası belgelerin aksine, AİHS, mahkemenin ihtiyati tedbir veya önleyici tedbir alma imkânını açıkça öngörmemektedir. Ancak yine de AİHM İç Tüzüğün 39. Maddesi uyarınca, tedbir talebinde bulunulabilecektir. İhtiyati tedbir yalnızca istisnai durumlarda uygulanır. Bu durumlar,
• Kişinin yaşamına yönelik bir tehdit (Sözleşme’nin 2. maddesine giren konular yani sınır dışı ve iade), ya da
• Sözleşme’nin 3. maddesinde yer alan kötü muamele yasağı (işkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yasağı) ile ilgili olanlardır.

Tutuklunun sağlığının ciddi risk altında olması durumları çok çok istisnai olup kanserin son evresi, yaşam süresinin (ömür) doktor raporları ile çok az kaldığına dair heyet raporlarının bulunması durumlarında verilebilir. Kabul gören tedbir taleplerinin %99 u sınırdışı ve iade davaları kapsamındadır. Dolayısı ile başvurunuzun iade ve sınır dışı hallerine ilişkin olması durumunda tedbir talebinde bulunmanız önerilir, diğer durumlarda tedbir talebinde bulunulması tedbir haricinde yapılan esas başvurunun da tehlikeye düşmesine sebep olabilecektir.
Tedbir talepleri başvuru ile beraber (E. Olay anlatımı kısmında) ya da henüz başvuru yapılmadan önce aciliyeti dolayısıyla talepler internet üzerinden “ECHR Rule 39 Site” https://r39.echr.coe.int/Account/Signup internet sitesi ya da faks yoluyla yapılabilir.

İhtiyati tedbir talepleri için belirlenmiş faks numaraları:
+33 3 90 21 43 50 ve
+33 2 88 41 39 00

ECHR Rule 39 Site sadece Mahkeme İç Tüzüğü’nün 39. Maddesi kapsamında ihtiyati tedbir talepleri için kullanılmalıdır. Bu kapsam dışındaki talepleri içeren bilgi ve belgeler incelenmeyecek ve bu talepler işlemden kaldırılacaktır. Bunun haricinde tedbir talebi posta yoluyla da yapılabilir. Mahkeme elektronik posta yoluyla gönderilen talepleri değerlendirmeyecektir.
Bununla birlikte tedbir taleplerini sunarken “İhtiyati tedbir taleplerinin sunulması için gerekli bilgiler” (https://www.echr.coe.int/Pages/home.aspx?p=applicants/tur&c=) talimatından detaylı bilgilere ulaşılabilirsiniz.
AV. AYŞEGÜL ÖTER
U&T Hukuk- U&T Law Consulting